Zgodnie z dyspozycją art. 444 § 2 Kodeksu cywilnego, poszkodowany ma prawo domagać się renty od zobowiązanego do naprawienia szkody, jeżeli:
– utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej, albo
– zwiększyły się jego potrzeby lub
– zmniejszyły się widoki powodzenia na przyszłość.

W pierwszym przypadku mowa jest o tzw. rencie wyrównawczej. Utrata częściowej bądź całkowitej zdolności do świadczenia pracy dotyczy różnych sytuacji, które wymagają szczegółowych ustaleń zmierzających do wyliczenia różnicy dochodów osoby poszkodowanej przed wypadkiem i po wypadku. Zobowiązany z tytułu szkody na osobie wynikłej z wypadku komunikacyjnego, którym jest zazwyczaj ubezpieczyciel, powinien tę różnicę wyrównać.

Przydatnym orzeczeniem przy czynieniu wspomnianych ustaleń jest wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 26 lipca 1974 r., sygn. akt III PRN 27/74:

Gdy wyrok zasądzający rentę zapada po upływie dłuższego czasu od wypadku, wskutek którego poszkodowany stał się całkowicie lub częściowo niezdolny do pracy, to ze względu na zwyżkowe tendencje zarobków pracowniczych za podstawę do obliczenia wysokości renty nie należy brać przeciętnych zarobków poszkodowanego z okresu poprzedzającego wypadek, a zarobki, jakie by osiągał w chwili wyrokowania, chyba że z okoliczności sprawy można z dostatecznie pewnym prawdopodobieństwem przewidzieć inną wysokość zarobków możliwych do osiągnięcia w przyszłości.

Zwiększenie potrzeb poszkodowanego obejmuje wszystkie wydatki o charakterze trwałym, które są ponoszone przez niego w związku z doznanymi obrażeniami ciała lub rozstrojem zdrowia. Typowe potrzeby poszkodowanego mieszczące się w tym zakresie to m.in. sprawowanie opieki, konsultacje lekarskie, dojazdy do placówek służby zdrowia, zakup lekarstw, rehabilitacja, specjalna dieta.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 11.03.1976 r., sygn. akt IV CR 50/76:

Przyznanie renty z tytułu zwiększonych potrzeb na podstawie art. 444 § 2 k.c. nie jest uzależnione od wykazania, że poszkodowany te potrzeby faktycznie zaspokaja i ponosi związane z tym wydatki. Do przyznania renty z tego tytułu wystarcza samo istnienie zwiększonych potrzeb jako następstwo czynu niedozwolonego.

Oznacza to, że jeżeli ponoszone przez poszkodowanego wydatki związane ze zwiększonymi potrzebami są uzasadnione rozmiarem jego kalectwa i cenami tego typu usług, nie musi on wykazywać, że faktycznie te potrzeby zaspokaja i jakie ponosi w związku z tym koszty. Inny wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 4 marca 1969 r., sygn. akt I PR 28/69 zawiera w sobie stwierdzenie, że poszkodowany nie jest zobowiązany do oświadczania, kto faktycznie sprawuje nad nim opiekę, gdyż mogą to być równie dobrze domownicy. Nie zwalnia to zobowiązanego od ponoszenia kosztów opieki.

Przyznanie poszkodowanemu renty z tytułu zmniejszonych widoków powodzenia na przyszłość może być uzależnione od wielu okoliczności, takich jak: wiek poszkodowanego, wykonywany bądź wyuczony zawód, rodzaj obrażeń ciała lub rozstroju zdrowia. Powinna być brana pod uwagę także przesłanka całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zwłaszcza, gdy niezdolność wystąpiła w początkowym okresie rozwoju działalności gospodarczej, zawodowej czy artystycznej.

Renta z tytułu utraty zdolności do pracy powinna rekompensować poszkodowanemu uszczerbek, który wskutek uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia powstał w jego dochodach z tytułu pracy zarobkowej lub prowadzonej działalności gospodarczej. Będzie on równy różnicy między hipotetycznymi dochodami, które osiągałby, gdyby nie doszło do zdarzenia szkodzącego, a dochodami, które uzyskuje, będąc poszkodowanym, uwzględniając także świadczenia otrzymywane z tytułu ubezpieczenia społecznego.

Poszkodowanemu przysługuje także roszczenie o rentę, jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia zwiększyły się jego potrzeby. Zwiększenie potrzeb poszkodowanego polega na konieczności pokrycia kosztów utrzymania, powstałych wyłącznie w następstwie zdarzenia szkodzącego. Będą nimi wszelkie koszty związane z zapewnieniem poszkodowanemu stałej lub doraźnej opieki, koszty zmiany warunków bytowych.

Roszczenie o rentę w razie zwiększenia się potrzeb jest niezależne od zdolności do pracy poszkodowanego i od sposobu wydatkowania świadczeń uzyskanych z tego tytułu. Poszkodowany nie jest więc zobowiązany do udowodnienia poniesionych wydatków i może dochodzić roszczenia także wówczas, jeżeli dysponuje wystarczającymi środkami z innych tytułów (np. świadczeniem alimentacyjnym) lub opiekę nad nim sprawują osoby (np. najbliżsi), niedomagające się w zamian żadnej finansowej rekompensaty.

W jaki sposób oblicza się wysokość renty?

Przy ustalaniu wysokości renty wyrównawczej, określając wielkość hipotetycznych dochodów uprawnionego, należy uwzględnić wszelkie jego dochody dotychczas uzyskiwane, również nieregularnie (np. dorywczo, z prac zleconych, okresowe premie, świadczenia w naturze), a także te dochody, których uzyskanie w przyszłości było wysoce prawdopodobne (bardzo realne), jeżeli ocena dokonywana ad casu jest uzasadniona, zważywszy na naturalny rozwój kariery zawodowej.

Jest oczywistym, lecz wymaga podkreślenia, że renty w wypadku spełnienia jednej z powyższych przesłanek możemy się domagać niezależnie od zadośćuczynienia za ból i cierpienie doznane w wyniku wypadku komunikacyjnego.